vlinders vangen

Wij waren vandaag in de Vlindertuin, het was er warm en vochtig en er waren niet al te veel vlinders. Je moest een beetje moeite doen, zeg maar. De kinderen waren er snel achter dat het geen enkele zin had achter die fladderaars aan te rennen. ‘Je kan je beter stil houden papa.’ Ik deed alsof ik dat niet wist, en volgde hun raad op. Mijn gedachten dwaalden wat af...

Wat zoeken mensen in een boek, en wat in een schrijver? Dit is wat ik zoek in een boek: iets tussen plezier en verrukking in, of (en dat komt op hetzelfde neer) iets tussen ongemak en afschuw. Maar van de schrijver wil ik meer. Ik wil dat hij of zij mij een wereldbeeld schenkt dat ik kan omarmen of verwerpen (ook dat is om het even). Ik houd niet van filosofisch getinte romans, van verhalen die steeds onderbroken worden door gastcolleges van de auteur, begrijp me goed. Ik wil niet dat de gebeurtenissen geduid worden, ik wil het duiden zelf doen, maar het blijkt dat ik daar alleen toe in staat ben als de schrijver een consequent wereldbeeld hanteert waar de handeling op steunt: onzichtbaar, want ondergronds. Grunberg doet dat, ik haat en bewonder zijn werk erom. Céline, Dostojevski, maar ook: Carver, Claus, L.P. Boon, en natuurlijk: W.F. Hermans, de schrijver die mij verloste van een betekenismodel waar de sleet op zat en het verving door een afschrikwekkend alternatief dat mij desondanks als een bevrijding voorkwam. Filosofie zonder vertellingen beklijft niet, religie ook niet. De Bijbel staat niet voor niets vol prachtige vertellingen. Ieder universum moet met verhalen gevuld worden.

“Je boek leest als een trein”, die zin heb ik de laatste twee weken vaak gehoord. Ik geloof dat het een compliment is, en ik ben er ook blij mee. Maar heimelijk hoop ik op meer, en dan bedoel ik even geen krantenrecensies. Een handjevol lezers maakte mij blij, zij zagen een onderlaag door het verhaal heen schemeren, een betekenismodel waar die rare oude muziek een sleutelrol in vervulde. Een van hen wees mij op het werk van Mikaïl Bakhtine, de man die het begrip “polyfonie” in de literatuur introduceerde. Volgens Bakhtine is ieder romanpersonage een ideoloog (ik citeer je José, omdat dat mocht):

Elk personage spreekt zijn eigen ideologische taal die in constante confrontatie is met die van de ander. Noemen we de ‘Zündapp KS 50’ van Gideon een ‘klassieker’ (Gideon), ‘een stinkend oud lijk’ (Roger) een ‘oud wrak’(Olivia) of een ‘oldtimer’ (Siep)? Hebben we te maken met ‘het koortje van Pleun’ (Gideon) of met een ‘vocaal ensemble’ (Pleun)? Waar er al iets bestaat als een waarheid bestaat deze in het totale weefsel van stemmen.

De waarheid lijkt een veelheid aan polyfone stemmen nodig te hebben om tevoorschijn te kunnen komen. En vlinders? Vlinders kan je vangen door lang stil te staan. Jammer genoeg kan je ze niet vasthouden.