Hij komt! Hij komt!

Met het verschijnen van de eerste pepernoten word ik altijd bevangen door een hardnekkige najaarsmoeheid. En de pepernoten waren verrekte vroeg dit jaar. De moeheid dreigde op een depressie uit te lopen toen ik vernam van de nieuwe film van Dick Maas, SINT. Waarom een Sinterklaashorror? God legge het uit. In tijden waarin Tragiek zich vermomt als ordinaire belletjesleller wil Gerard Reve mij wel eens tot troost zijn: “Ik vind dat de mens geschapen is om tot volle wasdom te geraken, en niet om zijn leven lang een stoute jongen te blijven”. Dick Maas, stoute jongen. Ik vermoed dat hij er fier op is. Mag-ie? Het is nog een heel werk anders hoor, zo’n film maken. Toch word ik een beetje boos op Dick: is dan zelfs de kinderwereld niet meer heilig? Sinterklaas is Slecht. Het zal hem blijven aankleven, net als die scène uit Jiskefet met Hans Teeuwen als Sinterklaas, die mij overigens in abjecte gruwel niet te overtreffen lijkt (“er zijn verschillende manieren op Sinterklaas weer vrolijk te maken...”). Maar maakt het onze kinderen wat uit? Bas Haring stelde deze week in Trouw bij deze kwestie de juiste vraag: “Waarin verschillen kinderen van ons, en hoe houden we daar rekening mee?”

Die vraag is gemakkelijker gesteld dan beantwoord, maar ik denk dat ironie er een rol in speelt. Kinderen kennen geen ironie, en nee, daar houden wij vaak geen rekening mee.

Ironie geeft het genot van de onaantastbaarheid, van de eigen superioriteit, en verschilt daarin niet van cynisme, de uiterste en zo je wilt pathologische vorm ervan. Cynisme is de levenskunst van hen die besloten hebben nooit meer de dupe van iets te worden, door ons voortdurend te onthullen dat het goede niet bestaat. De cynicus kan in zijn angstig verlangen naar zekerheid nooit meer bedrogen worden, want hij rekent erop dat niets is wat het is.

Een paar jaar geleden zong ik “Short people (got no reason to live)” van Randy Newman met een (engelstalig) klasje 11-jarigen. Sommigen (de kleinsten) waren beledigd, anderen begrepen ternauwernood dat het een grap was. Het voelde alsof ik vierjarigen uitlegde dat Sinterklaas een verklede man is. Wat een onmens, die er genoegen in schept kinderen te onthullen dat in de volwassen wereld niets is wat het is, dat ze voortdurend bedrogen worden. Ja jongens en meisjes, wij grote mensen bestrijden onze angst door niets serieus te nemen. Wij vermommen onszelf als stoute jongens. Lachen hè?

Tegen de tijd dat die kinderen vijftien zijn zullen ze in de ironie een geducht wapen hebben gevonden waarmee ze zich af kunnen schermen, en tegelijk een zekere wereldwijsheid tentoon te spreiden die hen aanzien verschaft. Ze keren zich tot cult en camp, tot South Park en andere superieure vormen van ironie. Kijk hoe op Facebook de ironie door jong en oud wordt gevierd als een eredienst waarin wij worden uitgenodigd alles ‘leuk’ te vinden.

De film SINT is een fraai staaltje über-ironie (“Hij komt, hij komt!”). De film vat daarmee de tijdgeest. Mijn dochter (6) zal even uit balans zijn bij het zien van de filmposter, maar zal het beeld snel terzijde schuiven omdat haar zekerheden nog onwrikbaar zijn. Bij mijn zoon (9) zal het blijven hangen, en ik zal moeten uitleggen dat het een grap is. Zo laat ik zien dat de wereld van de volwassenen kinderlijk is, met dit verschil dat niets er heilig is, dat alles om te lachen is. Dat zij is beroofd van ernst. De ernst van sprookjes, van Sinterklaas, van jarig zijn, van bijbelverhalen, van alle mooie verhalen, van al het onbegrijpelijke dat ons hart doet kloppen en ons verwarmt van binnenuit. Ik heb soms zo genoeg van alle ironie, al die leut die ons met een vette knipoog in de armen van het cynisme jaagt. Misschien moet ik op mijn weg naar het einde net als Reve wel katholiek worden. Miserere nobis.