vrijdag 2 december 2011

Gekke Breivik en het Kwaad

Anders Breivik is ontoerekeningsvatbaar verklaard door zijn psychiaters. Psychiaters zijn artsen die zich jarenlang verdiept hebben in geestesziekten. Ik heb dat niet gedaan, bovendien ken ik Breivik niet, behalve uit de kranten, dus wie ben ik om hun oordeel te betwisten?

Toch geloof ik er geen zak van.

Het komt ons mooi uit, zo’n diagnose, te mooi, want wij weten ons sinds de dood van God geen raad met het Kwaad. Daarom hebben wij het Kwaad netjes ondergebracht in het domein van de Gekken. Wie 77 jonge landgenoten neermaait na jarenlange voorbereiding wordt achteraf krankzinnig verklaard. Vooraf was helaas niet mogelijk. Wij gedogen de gekken onder ons en accepteren dat het af en toe gruwelijk misgaat – wat moeten we anders? – maar wij houden niet voor mogelijk dat het kwaad ons ook in zijn greep kan krijgen. Sterker nog, dat wij er voor kunnen kiezen, evengoed als Breivik. Dat idee zou ons radeloos maken. Het Kwaad als keuzemogelijkheid is allang afgeserveerd. Ten onrechte.

Kijk mij, ik ben geen slechte man. Ik doe mijn plicht, hoewel ik moeite heb met discipline. Toch ga ik naar mijn werk, ook als ik mij niet lekker voel, of uitgeput ben. Ik sla nooit iemand, ik ben aardig tegen iedereen en omdat ik niemand wil teleurstellen loop ik soms op eieren. Ik ben soms te grof in de mond, en heb daar altijd spijt van. Als kind speelde ik zoet in mijn eentje, en was erg verlegen. Als er visite kwam kroop ik achter de bank en bleef daar urenlang zitten. Liever stond ik mijn speelgoed af dan dat ik in een conflict verzeild raakte. Eigenlijk is dat nog steeds zo. Af en toe rijd ik te hard. Ik voel mij daar nooit echt schuldig over. Schuldig voel ik mij wel als ik mijn plicht verzaak, en schaamte is mijn levensgezel. Ik ben soms jaloers. Ik werk hard. Ik heb te weinig zelfvertrouwen. Ik ben een doorzetter, als kost het me veel moeite. Ik ben dienstbaar, zeer dienstbaar. Ik kan diep ontroerd zijn als een kind, een leerling, een mens blijk geeft van talent of goedheid. Met mij is niet veel mis, nietwaar?

Maar als ik een schietwapen in mijn handen zou hebben, en ik zou in een winkelcentrum het vuur openen, twee Sinterklazen en veertien Pieten omleggen, dan ben ik ineens gek.

'Ja, knettergek,' denkt u, 'maar jij doet dat niet.' O nee? O nee? Oké, massamoord is niets voor mij – ik heb een zwakke maag - maar een lekkere dubbele moord zoals in Dostojevski's Misdaaf en Straf zou toch tot de mogelijkheden kunnen behoren. Waarom niet? Ik moet het Kwaad, net als u, op afstand houden, misschien niet dagelijks, maar vaak genoeg om mij diep te verontrusten. Mijn keuze het Kwade niet te doen lijkt niet eens ingegeven door mijn goede inborst, maar door wetten en praktische bezwaren. Ik heb immers geen effectieve moordwapens voorhanden, en ik zou niet graag van mijn gezin gescheiden worden.

Het kwaad is banaal en heeft iets raadselachtigs, zo concludeerde filosofe Hannah Arendt tijdens het Eichmann-proces. Iedereen kan erdoor betoverd worden. Begrip van het Kwaad stond centraal in haar boek over dit proces. Breivik krijgt mogelijk niet eens een proces. Gekken hoeven geen proces. Die zetten we twintig jaar in een gesticht, en die gaan we daar dan genezen. En wij, brave burgers, kunnen na op gepaste wijze blijk te hebben gegeven van onze afschuw rustig verder dwalen, en schaven aan het beeld dat wij van onszelf gemaakt hebben: dat wij weldenkend, constructief en redelijk zijn, een beetje drammerig en geldzuchtig bij tijden, maar ten diepste geneigd tot het goede. Slaap zacht.

11 opmerkingen:

  1. Ja, zo kun je achteraf Hitler, Mao, Stalin en Pol Pot ook nog vergoelijken. Terwijl het Kwaad gewoon echt bestaat. Wij schrijven erover, anderen handelen ernaar. Misschien wel mede uit naam van onze stiekeme gedachten.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. "Ik moet het Kwaad, net als u, op afstand houden, misschien niet dagelijks, maar vaak genoeg om mij diep te verontrusten..." Fantastisch.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Toch denk ik dat die Breivik stapel is. Iedereen wil zijn kinderen wel eens slaan of de lawaaiige bovenburen overhoop knallen, inclusief hond. Maar we doen het niet, nee, nóóit plegen wij eens een mooie passiemoord. Wie het wel doet overschrijdt de grens van wat wij gekte noemen. Toch?

    BeantwoordenVerwijderen
  4. wij hebben teveel te verliezen. Gekte is voor ons geen optie. Ik ben ervan overtuigd dat zeer velen in staat zijn die grens over te gaan, als de omstandigheden hen daarvoor aanleiding geven. 'Noem het waanzin, er zit wel lijn in'. Voor Hamlet was gekte ook een keuze.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ik denk trouwens niet dat hij gek is. Kil, gevoelloos, uit de hoogte, nauwgezet enz. Gek is zo makkelijk. Over het gedrag en de motieven van gekken hoeven we niet na te denken.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Wie zoveel vrolijk feestvierende kinderen neerknalt is gek, punt. Zo ver afgedreven van de normaal-menselijke werkelijkheid dat we zijn daden niet meer logisch kunnen verklaren. Daar ligt voor mij de grens. Een definitiekwestie misschien. En over die grens kunnen we best nadenken, vooral omdat we hem zelf bij vlagen maar al te scherp in zicht krijgen.

    Wij laten onze gedroomde bloedbaden niet alleen achterwege omdat we niets te verliezen hebben. Als jij niets te verliezen had, zou je het nog niet doen. Ik ook niet. Wedden?

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Ik blijf erbij: niet gek, in de betekenis van zodanig psychisch ziek dat hij niet verantwoordelijk gehouden kan worden voor zijn daden. Ik kan bovendien heel veel daden niet logisch verklaren. Maar ik ben een beetje drammerig, geloof ik.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Op National Geographic Channel was over Breivik een tijdje terug een hele interessante docu te zien, waarin ook gezegd werd dat hij dit gewoon zag als een daad waarmee hij de wereld hielp zegmaar. Dat laat al zien dat er in zijn perceptie van goed en slecht iets niet klopt.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Dat lijkt mij ook. Alleen, in de perceptie rond goed en kwaad van heel veel mensen is iets mis, gelukkig zelden zo grondig als bij Breivik.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Je zegt zelf: 'wij hebben teveel te verliezen. Gekte is voor ons geen optie.'
    Daar ligt de kern. Hoe komt het dat jij wel en Breivik niets te verliezen heeft?
    Jij je sociaal geëngageerd heeft terwijl Breivik dat niet gedaan heeft. Jij de normen over goed en kwaad - gedicteerd door de samenleving waarin je leeft - geaccepteerd hebt en Breivik niet.
    Gekte is niet anders dan afwijkend van wat men als normaal beschouwd. En wat zijn dan de oorzaken dat een individu letterlijk uit de boot valt van de samenleving waarvan hij deel uit maakt? Als gek beschouwd wordt?

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Waar de rest alleen maar klaagt, onderneemt Breivik actie. Je hoeft het niet met zijn actie eens te zijn, om in te zien dat hij in ieder geval doet, wat de volledige politiek en alle internetklagers niet doen: daadwerkelijk actie ondernemen tegen opgelegde immigratie en multicul. Wat hij deed was fout, maar niets doen is slechter.

    BeantwoordenVerwijderen

trailer "Een Onbarmhartig Pad"